Van N.V. Cultuur Maatschappij Loverendale…
Gelegen in de Zeeuwse polder tussen de dorpen Serooskerke, Vrouwenpolder en Oostkapelle ligt ons gemengde landbouwbedrijf Loverendale Ter Linde. In 1926, bijna honderd jaar geleden, werd het opgericht door Marie Tak van Poortvliet (1871-1936) die, na de dood van haar vader, enkele landerijen op Walcheren erfde. Zij noemde het: de N.V. Cultuur Maatschappij Loverendale. Dat maakt ons bedrijf het oudste biodynamische (BD) landbouwbedrijf in Nederland.
Als vooraanstaand inwoner van de badplaats Domburg was Marie Tak van Poortvliet bevriend met veel beroemde schilders en muzikanten uit die tijd. Ook was zij politiek geëngageerd, zeker na de eerste wereldoorlog. Begin 20ste eeuw raakte zij bekend met de antroposofie, het gedachtegoed van filosoof en wetenschapper Rudolf Steiner. De antroposofie [antropos = mens | sofos = wijsheid] als moderne maatschappelijke stroming en levensbeschouwing gaat uit van het idee dat de mens in nauwe relatie staat tot de kosmos en zodoende de opdracht heeft de balans in de wereld op velerlei vlakken te herstellen.
Van daaruit ontwikkelde Steiner de BD landbouw principes. Dit is een holistische benadering voor landbouw waarin alle delen (mens, dier, plant, aarde en kosmos) een evenredig aandeel hebben in het systeem als geheel. Zo wordt een boerderij een levend organisme waarin de boer – samen met de werknemers – de vitaliteit of levenskracht verzorgt en ondersteunt, in plaats van de aarde uit te putten, vee op te fokken en biodiversiteit te vernietigen. Iets later werd dit vastgelegd in het Demeter kwaliteitskeurmerk voor BD landbouwproducten, wat wij als bedrijf dan ook dragen.
Marie Tak van Poortvliet richtte de N.V. Cultuur Maatschappij Loverendale op als naamloze vennootschap, waarbij ze deze tot haar enige erfgenaam maakte. Daarbij liet ze een voorwaarde vastleggen: op deze landerijen zal altijd met de BD landbouw methode worden gewerkt.
...naar Loverendale en boomgaard Ter Linde…
Na een bewogen start kwam de boerderij steeds meer tot zijn recht. Het was pionieren geblazen! Al in de jaren ‘30 werd er yoghurt gemaakt en brood gebakken en werd er flink geoogst van de tuinderij. Onder de Cultuurmaatschappij Loverendale vielen nu o.a. boerderij Hof Ter Linde en de nabijgelegen de tuinderij aan de Lepelstraat, fruit- en groente kwekerij Hof Ter Mee en ook de Pannehoeve in Dinteloord, en de bedrijven van de Jacobahoeve en Nieuwekerke. Al deze bedrijven produceerden groente, fruit en zuivel onder de merknaam Loverendale. Ook beheerde de Cultuurmaatschappij het handelsmerk Demeter. In het ontwikkelen van de BD landbouw in Nederland nam Loverendale een belangrijke plek in.
Ternauwernood overleefde Loverendale de oorlogsjaren, waarbij vooral de inundatie flinke sporen achterliet – door al dat water kon er op Walcheren bijna niets worden verbouwd en gingen o.a. de tuinderij verloren en de veestapel teniet.
Na hard werken werd veel wederopgebouwd. Zo werden uiteindelijk de Jacobahoeve en Nieuwekerke afgestoten om de focus te richten op Ter Mee en Ter Linde en de Pannehoeve in Dinteloord. Al zag nu alles er anders uit, er kon met veel moeite weer geoogst, gemolken en gebakken worden. Loverendale nam deel aan een coöperatie van BD telers, waardoor de Nederlandse afzetmarkt voor BD producten uit het hele land kon groeien. Zo werden de aardappels, winterpenen en bruine bonen van Ter Linde in de jaren ‘50 per trein vervoerd naar het noorden waar de bestellingen werden verpakt en met een vrachtwagentje elke week aan de klanten en de reformwinkels werden bezorgd.
De bakkerij op Ter Linde breidde uit, het “Loverendale brood” werd bekend in heel Nederland. In de jaren ‘60 bakten drie vaste bakkers zo’n 3600 broden per week, in de jaren ‘70 en ‘80 werden dat er ruim 800.000 per jaar. Ook werd er koek gebakken, waarvan vooral de Sportkoeken beroemd werden. Later werd ook kaas gemaakt, wat zijn weg vond naar allerlei winkels in Nederland en daarbuiten.
In de jaren ‘90 kreeg Loverendale het zwaar te verduren. Uiteindelijk werden zowel de Pannehoeve in Dinteloord en het nabijgelegen Hof Ter Mee van de hand gedaan en brak er een nieuwe tijd aan op het bedrijf. Boomgaard Ter Linde werd opgericht wat een zeer goedlopend fruitteeltbedrijf werd. Daarnaast werd er steeds meer richting gegeven aan de boerderij – er werd een nieuwe potstal gebouwd waar de koeien (met hoorns!) mochten overwinteren, er werd geïnvesteerd in de kaasmakerij en ook op het land werd weer meer verbouwd.
Dat BD producten in populariteit toenamen, had ook te maken met het feit dat in de jaren die volgden steeds meer bekend werd over het klimaat en gezondheid. Na de oorlog was de reguliere landbouw gaan werken met bestrijdingsmiddelen en werd voedsel bereid met houdbaarheidsproducten die slecht waren voor de gezondheid. Ook werd er massaal overgeproduceerd door onevenwichtige marktwerking. Veel mensen wilden daarom gezonder eten en tegelijkertijd bijdragen aan economische vernieuwing én zorgdragen voor de aarde. Naast de BD-landbouw ontstonden nu ook andere alternatieve landbouwinitiatieven met hun eigen keurmerken, die ook geen gif of kunstmest meer wilden gebruiken en oog kregen voor eerlijke(re) prijzen. Die trend heeft doorgezet; doorheen heel Nederland is de biologische landbouw flink ontwikkeld en zijn er grote bio-initiatieven opgestart om de consument, die wil weten waar zijn eten vandaan komt, te voorzien. Ook hier op de boerderij is er sinds eind jaren ‘90 een winkel waar we biologische en BD producten verkopen.
...de toekomst in: Loverendale Ter Linde.
Sinds tien jaar werkt Tim Moerman op Loverendale Ter Linde. Hij heeft samen met zijn compagnon Jaco Burgers een toekomstvisie voor het bedrijf ontwikkeld waarvan de realisatie in 2019 van start is gegaan. Daarmee kreeg het bedrijf een nieuwe naam: Loverendale Ter Linde – een combinatie van de visie waarmee het bedrijf ooit begon en de plek waar het zich allemaal afspeelt; Hof Ter Linde.
Zo zijn veel percelen over op strokenteelt, zijn er meerdere samenwerkingen aangegaan met lokale boeren en (internationale) organisaties, is er op allerlei vlakken oog voor bodemgezondheid en biodiversiteit en wordt de boomgaard uitgebreid. Ook is het erf onder handen genomen, een natuurspeelplek aangelegd, is de camping voorzien van familiegerichte faciliteiten en is de winkel verhuisd naar een nieuwe locatie op het terrein. In het seizoen is de koffiebar open waar naast koffie, thee en taart ook zelfgemaakt ijs wordt geserveerd. Het grootste nieuws is misschien wel dat er weer een bakkerij kwam op het erf. Daarmee duiken we terug in de tijd: Loverendalebrood is weer te koop, maar zal ongetwijfeld totaal anders smaken!